Zakończenie
    Moja praca stanowi pogłębienie informacji o dworach XVIII i XIX wieku znajdujących się w dawnym powiecie sochaczewskim. To próba utrwalenia świata dworków, który już przeminął. To chęć odpowiedzi na szereg pytań. Pierwszym jest z pewnością zapytanie: Co sprzyjało osadnictwu, powstawaniu zespołów dworkich w dawnym powiecie sochaczewskim?
    Sprzyjających czynników było z pewnością bardzo wiele. Jednak za najistotniejszy, uważam dogodne położenie komunikacyjne. Było to związane z bliskością Wisły, głównej arterii wodnej w naszym kraju oraz Bzury, którymi spławiano towary. Nadwyżki produkcyjne mogły być łatwo zbywane, jeśli nawet nie znalazły nabywcy na rynku lokalnym. Nie można zapominać o szlakach handlowych, krzyżujących się w tym regionie w kierunku południkowym i równoleżnikowym. Drugim bardzo ważnym aspektem są gleby o dobrej przydatności rolniczej, głównie brunatnoziemne. Umożliwiały one uprawę różnorodnych roślin, również przemysłowych w ostatnich stuleciach.Dzięki tym czynnikom następowało zakładanie nowych folwarków i rozwój dotychczas istniejących.
    Centralnym punktem kompleksów folwarcznych dla właściciela i jego rodziny stawał się dwór. Przedstawicielami dworskiej architektury XVIII-wiecznej, które zachowały się do naszych czasów, są obiekty w Strzyżewie i Lazach. Powstały one około 1780 roku. Pierwszy z wymienionych znajduje się w stanie ruiny. W Łazach zachowała się jedynie piętrowa część środkowa, użytkowana przez miejscową szkołę. Z przełomu XVIII/XIX stulecia pochodzi dwór w Chodakowie, obecnie w Sochaczewie.
    Pozostałych 21 obiektów pochodzi z XIX stulecia. Jedynie siedem znajduje się w bardzo dobrym stanie, pozostałe wymagają gruntownych remontów. Stan obiektów w pewnej mierze obrazują fotografie, które wykonałem w maju 1998 roku. W najlepszej kondycji znajdują się siedziby w Tułowicach, Nowych Paskach, Zakrzewie, Żelazowej Woli, Bielicach, Kątach.
    Spośród wszystkich opisanych dworów szesnaście stanowi własność prywatną. W znacznej mierze nowi właściciele przywracają dawny blask zniszczonym budynkom. Zagospodarują zniszczony park, uwydatniający formę i kształt dworom i dworkom.
    Spośród opisywanych siedzib dwie zbudowane są w stylu barokowym. Są to obiekty w Łazach oraz Rozlazłowie. Styl barokowo-klasycystyczny reprezentuje budynek dworski w Żukowie. Dwa posiadają cechy stylu neorenesansowego tzn. w Gradowie i Strugach. Tyleż samo reprezentuje styl eklektyczny. Są to obiekty w Zakrzewie oraz Skotnikach. Interesującym obiektem jest dwór w Żdżarowie jako przedstawiciel modernizmu i neorenesansyzmu. W Złotej natomiast możemy podziwiać budynek o cechach neorenesansowo-neoklasycystycznych. Istnieją też obiekty pozbawione cech stylowych, należą do nich dwory w Jeżówce oraz Brochowie. Pozostałą grupę stanowią domy dworskie o przeważających cechach klasycystycznych. Wśród nich wymienić należy obiekty w Chodakowie, Czerwonce, Szczytnie, Nowych Paskach, Tułowicach, Żelazowej Woli, Kawęczynie, Kątach, Ruszkach, Kampinosie, Rokotowie.
    Jak widzimy, najbardziej rozpowszechnionym stylem budownictwa był klasycystyczny. Obiekty te w krajobrazie mazowieckim najlepiej komponowały się w park krajobrazowy. Stąd jest to najczęstszy sposób zagospodarowywania terenu przydworskiego przez szlachtę sochaczewską w XIX wieku.
    O kondycji majątkowej szlachty świadczą kompleksy folwarczne, w tym zabudowania mieszkalne. Rozmach budynków w Brochowie, Czerwonce, Łazach, Nowych Paskach, Skotnikach, Strzyżewie, Tułowicach, Złotej świadczy o dużym majątku rodzin, które te dobra posiadały. Najbardziej znane, zamożne rodziny to: Lasoccy posiadający czasowo Brochów, Strzyżew, Tułowice, Żuków, Bolechowscy mający Tułowice, Rozlazłów, Złotą, Karnkowscy z Łazami, Paskami czy Łuszczewscy, w rękach których znajdowały się Skotniki i Strugi. Osobną kartę stanowi rodzina Kronenbergów, jedna z najzamożniejszych w Polsce rozbiorowej. Posiadali Kawęczyn, jeden z wielu małych folwarków rozsianych po Królestwie Polskim bedących ich własnością.
    Na skrajnym biegunie znajdują się małe dworki, niczym nie różniące się od zabudowań chłopskich, znajdujących się w Wielkopolsce. Do grupy tych obiektów należą: Jeżówka, Zakrzew czy Kampinos.
    Kolejna szeroka grupa to pozostałe dwory. Świadczą o ubóstwie szlachty mazowieckiej posiadającej niewielkie majątki. Obejmowały one nieduże grunta w obrębie jednej miejscowości.
    Opisywany teren powiatu sochaczewskiego był typowym dla wsi mazowieckiej, wsi drobnych właścicieli szlacheckich z ich niedużymi siedzibami szlacheckimi. Wtopiły się one w krajobraz mazowiecki, stając się jego nieodzowną cząstką. Przeminął jednak ten świat dworów i dworków, dla którego wspomnienia poświęciłem tę pracę.

Strona Główna